Հարցազրույց բանաստեղծ, բ.գ.դ., պրոֆեսոր, ԱրՊՀ դասախոս Սոկրատ Խանյանի հետ

-Պարոն Խանյան, պատմեք, խնդրում եմ, Ձեր ստեղծագործական առաջին քայլերի մասին:

- Բանաստեղծություն գրել սկսել եմ 3-րդ դասարանից, և դա ինձ մոտ ստացվել է: Դա մի ժամանակաշրջան էր, երբ հիմնականում բանաստեղծությունները նվիրված էին Ստալինին, բայց ես ելք եմ գտել՝ մեր ընտանիքի կյանքը դարձնելով բանաստեղծության առանցք: Հետո այդ բանաստեղծությունը տպագրվել է 1939թ.-ին «Սովետական Ղարաբաղ» թերթում: 1950թ.-ին «Կոմունիստ» (հայերեն) հանրապետական թերթում տպագրվեց իմ բանաստեղծությունը, որը համարում եմ իմ գրական մուտքը: Այդ ժամանակ ես սովորում էի բանասիրական ֆակուլտետի 1-ին կուրսում: Այն լայն արձագանք է գտել, որովհետև նվիրված էր հայրենական պատերազմում զոհված իմ ավագ եղբորը:

-Ե՞րբ է տպագրվել Ձեր առաջին գիրքը, և ի՞նչ արձագանքներ ունեցավ:

-Իմ առաջին գիրքը տպագրվել է 1958թ.-ին՝ «Կարկաչ» խորագրով։ Այս գիրքը ես համեմատել եմ առվի կարկաչի հետ: Գրքում հենց այն գաղափարն է, որ պոեզիան ծնվում, արարվում է մարդկանց կարոտը սփոփելու, մարդկային ցավը, վիշտը փարատելու համար: Այն լուրջ արձագանք է գտել, և գրքի շուրջ իր դրական խոսքն է ասել Ն. Զարյանը, այնուհետև իմ 2-րդ գրքի մասին՝ հայտնի բանաստեղծ Մկրտիչ Կորյունը, 3-րդ գիրքս գրախոսել է հայտնի արձակագիր Մկրտիչ Արմենը: Եվ այսօր ես բանաստեղծական 20 գրքի հեղինակ եմ:

-Ի՞նչ է պոեզիան՝ ըստ բանաստեղծ Սոկրատ Խանյանի:

-Պոեզիայում ձգտում եմ նախ շարունակել մեր հայկական հազարամյա պոեզիայի ավանդույթները: Պոեզիան կյանքի փիլիսոփայությունն է, և դա նշանակում է, որ պոեզիան ժողովրդի, ազգային ճակատագրի արձագանքը պետք է լինի, և ուզած- չուզած պոեզիան գնում է դեպի կյանք, և կյանքից պոեզիա, այնպես որ՝ պետք է սերտ կապի մեջ լինես ժողովրդի ճակատագրի, կյանքի հետ՝ այդտեղ հայրենիքի պաշտպանությունն է, ընտանիքների գեղեցկությունն է, սիրո վեհությունն է, այդտեղ նոր սերնդի հայրենասիրական զգացողություններն ու գեղեցիկ ապրելու միտումն է: Պոեզիան չի սիրում ճակատային խոսքը և ինչպես Բելինսկին է ասել.«Գրականությունը պատկերավոր մտածողություն է, պետք է ժողովրդի դեմքը արտացոլես միայն ու միայն պատկերավոր մտածողությամբ»:

-Ինչպե՞ս է Ձեր մեջ ծնունդ առնում բանաստեղծությունը:

-Բանաստեղծը պետք է սովորած լինի կյանքին, կյանքը ինքը թելադրում է: Ոչ մի խելքը գլխին բանաստեղծ չի ասում՝ այսօր պիտի մի բանաստեղծություն գրեմ, կյանքի երևույթների ազդեցությամբ առաջանում է մտահղացում, և եթե կա մտահղացում, անպայմանորեն ծնվելու է բանաստեղծությունը: Գրում ես, հետո՝ մշակում և այդպես ստացվում է իսկական պոեզիա: Օրինակ՝ վերջերս գնացել եմ մեր գյուղ՝ Հադրութի շրջանի Ակնաղբյուր, տեսել եմ մեր բակի այն մեծ թթենին, որից մենք մանուկ ժամանակ թութ էինք թափում, բարձրանում էինք ճյուղերի վրա նստում և այդ հիշողությունը ինձ ստիպեց գրելու 8 տողանոց բանաստեղծություն, որը իմ սրտի թելադրանքն է.

«Մեր հին բակի ծեր թթենի

Եկել եմ ես ծերացած,

Թե կարող ես քո ճյուղերից

Մանկությունս նետիր ցած,

Գնամ նորից մուշ-մուշ քնեմ,

Պապիս բրդյա քուրքի տակ,

Ծերությունս գամ վայելեմ

Քո ծերության շուքի տակ»:

-Ձեր բանաստեղծություններում ի՞նչ դեր է խաղում կենսագրական տարրը:  

-Յուրաքանչյուր բանաստեղծ ընդունում է, որ կենսագրական տարրն ավելի ջերմ է դարձնում, ավելի անկեղծ ու անմիջական: Օրինակ, երբ 18-րդ դարի վերջին գերմանական հզոր բանաստեղծները բանավիճել են՝ ասել են, որ բանաստեղծը չպետք է կենսագրական տարրերը մտցնի պոեզիայի մեջ, Գյոթեն ասել է.«Սխալվում եք, ես իմ սիրային շարքի մեջ անպայմանորեն իմ կենսագրությունը նկատի եմ առնում, ավելի անմիջական է դառնում, բայց դա իմ կենսագրությունը չէ, դա սիրո գեղեցկության արտահայտությունն է ավելի ջերմ»: Ինչպես նաև Հ. Թումանյանի ստեղծագործություններում ամբողջ Լոռին է նա ներկայացնում և հայ ժողովրդի կյանքը, և նրա կենսագրական տվյալները մտել են մեր գրականության մեջ՝ դառնալով մեր ազգային բնավորության գեղարվեստական պատկերը:

-Որքանո՞վ եք կարևորում ազգային հատկանիշները պոեզիայում և ընդհանրապես գրականության մեջ:

-Ընդհանրապես գրականագիտությունը շոշափում է այդ հարցը: Գրողն առաջին հերթին պետք է իր ժողովրդի կենսափորձը, անցած ճանապարհը, բնավորության գծերը, հոգեբանությունը, լեզվի առանձնահատկությունները իմանա՝ առանձնապես կերպարը ստեղծելիս, և գրողի ստեղծած կերպարը պետք է հայ լինի: Օրինակ՝ վերցնենք Հրանտ Մաթևոսյանի արձակը, ամբողջը հայկական կյանքն է, և գրողը պետք է այնպիսի ընդհանրացումներ կատարի կերպարը ստեղծելիս, որ ազգային շրջանակներից դուրս գա դեպի համամարդկային ասպարեզ:

-Ի՞նչն եք Դուք համարում ամենահիմնականը գրողի համար։

-Գրողի համար ամենահիմնականը ես համարում եմ սերտ կապը ժողովրդի հետ: Եթե գրողը սերտ կապի մեջ չեղավ ժողովրդի հետ, նա տանուլ է տալու: Եվ պատահական չէ Թումանյանի ասածը, որ ազգային գրականությունը պետք է ստեղծել ժողովրդի ծոցի մեջ: Ամեն օր պիտի քո բարբառը լսես, քո կյանքի ցավին ականատես լինես, մասնակցես հերոսական հաղթարշավին, այնպես որ՝ դա նշանակում է, որ գրողի հաջողության գրավականը ժողովրդի կյանքի հետ ունեցած սերտ կապն է:

Հարցազրույցը՝ Մարիամ Գրիգորյանի,

Լրագրություն 4-րդ կուրս